Jesteśmy niezależnym, apolitycznym i samorządnym stowarzyszeniem polskich sędziów.
Naszą główną misją jest obrona wolności i praw obywatelskich, fundamentu demokratycznej Polski, należącej do Unii Europejskiej.
Działamy od ponad 25 lat, w tym w międzynarodowych organizacjach sędziowskich Skupiamy ponad 3 500 sędziów, najwięcej w Polsce.

Stanowisko Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA w sprawie ustawy z dnia 8 października 2008 r. likwidującej awanse poziome sędziów

     Mając na uwadze punkt 8 uchwały XII Wyborczego Zebrania Delegatów Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA z 25 października 2008 r. w sprawie niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Zarząd Stowarzyszenia przedstawia poniżej uwagi dotyczące uchwalenia przez Parlament ustawy z 8 października 2008 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, likwidującej  awanse poziome sędziów.

     1. Ustawą z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959), która weszła w życie 1 lipca 2008 r., wprowadzono szereg zmian podnoszących status zawodowy sędziów sądów rejonowych i okręgowych, których wysiłkiem rozstrzygana jest zdecydowana większość spraw rozpoznawanych przez sądy. Ustawa ta wprowadziła system tzw. awansów poziomych dla sędziów sądów rejonowych i sędziów sądów okręgowych pełniących przez wiele lat służbę sędziowską. Utworzono dwa nowe stanowiska sędziowskie, dostępne wyłącznie dla nienagannie pracujących sędziów, którzy mają co najmniej 15-letni staż orzekania w sądzie rejonowym lub okręgowym. Są to stanowiska „sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym" oraz „sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym". Obydwa te stanowiska miały być w założeniu równorzędne - pod względem prestiżu zawodowego oraz poziomu wynagrodzenia - ze stanowiskami odpowiednio sędziego sądu okręgowego i sędziego sądu apelacyjnego. Powołanie na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym ma się odbywać bez względu na zwolnienie lub utworzenie nowego stanowiska sędziowskiego w sądzie wyższym - sędziowie w ten sposób uhonorowani będą nadal zajmowali swoje dotychczasowe miejsce służbowe w sądzie niższym.

      Przyjęta półtora roku temu regulacja miała stanowić instrument docenienia i odpowiedniego nagrodzenia sędziów nienagannie wykonujących swoje obowiązki, nieaspirujących z różnych przyczyn do sądów wyższych. Dostęp do wyższych stanowisk sędziowskich jest bowiem ograniczony. Do sądu wyższej instancji zwykle awansują sędziowie z miasta, w którym siedzibę ma ten sąd. Ograniczona liczba stanowisk sędziowskich w sądach wyższych instancji, utrudnienie awansu dla sędziów mieszkających w miejscowościach, w których nie ma siedziby wyższy sąd,  niejasne kryteria awansu zawodowego, a także tzw. „niszowe" specjalizacje (np. w wydziałach rodzinnych) nie stwarzają rzeczywistej możliwości awansu wielu wyróżniającym się sędziom, przez wiele lat służby sędziowskiej wykonującym swoje obowiązki w sądach rejonowych lub okręgowych.

      Sędziowie sądów rejonowych i okręgowych z zadowoleniem i nadzieją na  awans zawodowy przyjęli uchwalenie ustawy z 29 czerwca 2007 r. wprowadzającej awanse poziome, traktując ją jako krok w kierunku wzmocnienia pozycji sędziego i utworzenia ścieżki awansu zawodowego sędziego, pozwalający na zatrzymanie w zawodzie najbardziej doświadczonych i nienagannie pracujących  sędziów. 

 

      2. Tymczasem, ustawą z dnia 25 czerwca 2008 r. zmieniającą ustawę o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw uchylono instytucję awansów poziomych. W dniu 3 lipca 2008 r. Prezydent RP odmówił podpisania tej ustawy, akcentując zastrzeżenia natury konstytucyjnej związane z pilnym trybem ustawodawczym oraz brakiem przedstawienia przez Rząd rzeczywistej koncepcji reformy sądownictwa powszechnego. Odmowa podpisania ustawy nie była przy tym spowodowana wyłącznie kierowanymi do Kancelarii Prezydenta RP licznymi apelami środowiska sędziowskiego o zawetowanie ustawy, lecz przede wszystkim „reakcją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na sposób, w jaki Rząd jako projektodawca oraz reprezentanci Sejmu i Senatu, z pominięciem konstytucyjnego wymogu równoważenia władz, wpływają na status sędziów i z narażeniem prawidłowości funkcjonowania państwa demokratycznego niewłaściwie zabezpieczają pozycję materialną osób ferujących wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej."

     W uzasadnieniu do prezydenckiego weta podkreślono, że celem odmowy podpisania ustawy jest umożliwienie powrotu do dyskusji dotyczącej statusu sędziów i w konsekwencji spowodowanie podjęcia pilnych działań zmierzających do zmiany zasad wynagradzania sędziów. Zmiana taka jest niezbędna, ponieważ sędziowie są jedyną grupą zawodową, której warunki pracy i wynagrodzenie stanowią przedmiot wyraźnej regulacji zawartej w Konstytucji RP (art. 178 ust. 2), co nakłada na ustawodawcę zwykłego szczególne obowiązki zarówno w odniesieniu do kształtowania poziomu tych wynagrodzeń, jak i tworzenia gwarancji ich ochrony. Prezydent RP podkreślił przy tym, że wymiar sprawiedliwości będzie funkcjonował prawidłowo jedynie wtedy, gdy warunki pracy sędziów oraz ich wynagrodzenia będą adekwatne do godności urzędu sędziego oraz zakresu jego obowiązków, akcentując zarazem, że „z aprobatą przyjmie rozwiązania zmierzające do faktycznej poprawy sytuacji sędziów".

     Parlament nie wziął pod uwagę treści uzasadnienia weta Prezydenta i do dnia dzisiejszego w Sejmie nie przeprowadzono debaty w tym przedmiocie. W tej sytuacji procedowanie nad nowym projektem nowelizacji ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, dotyczącym również zniesienia awansu poziomego, było przedwczesne. Proces legislacyjny nad poprzednią nowelizacją nie został bowiem zakończony, pomimo wymagania zawartego w art. 119 ust. 4 Konstytucji. Ponieważ nowa ustawa z 8 października 2008 r. dotyczy tych samych przepisów co poprzednia ustawa z 25 czerwca 2008 r., nie było możliwe kontynuowanie prac legislacyjnych nad nią, a jej uchwalenie przez Parlament naruszyło przytoczony przepis Konstytucji, z którego jednoznacznie wynika, że należało najpierw dokończyć proces legislacyjny dotyczący poprzedniego projektu, zawetowanego przez Prezydenta RP.

     3. Pomimo nierozpoznania przez Sejm weta Prezydenta RP do ustawy z dnia 25 czerwca 2008 r., nie zważając na krytyczne stanowisko środowiska sędziowskiego, prezentowane i szczegółowo uzasadniane przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia" w kolejnych oświadczeniach, uchwalono w dniu 8 października 2008 r. następną ustawę ponownie wprowadzającą zawetowane przez Prezydenta uregulowania. Uzasadnienie poselskiego projektu o rezygnacji z awansu poziomego w najmniejszym stopniu nie przekonuje środowiska sędziowskiego choćby dlatego, że od czasu odmowy podpisania przez Prezydenta poprzedniej ustawy nie zaistniały żadne nowe okoliczności pozwalające na rewizję dotychczasowej krytycznej oceny proponowanych rozwiązań.

     4. Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. wywołała już określone skutki. Do połowy września 2008 r. 1346 sędziów złożyło wnioski o awans poziomy. Wnioskom tym w zdecydowanej większości nadano bieg i w efekcie sędziowie ci oczekują na akty powołania przez Prezydenta RP na wyższe stanowisko. Niewątpliwie w stosunku do tej grupy sędziów mamy do czynienia z wystarczająco silnie ukształtowaną ekspektatywą prawa podmiotowego, gdyż adresaci regulacji prawnych zawartych w ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. - sędziowie o wieloletnim stażu pracy, spełniający warunki do skorzystania z awansu poziomego - mają podstawy do usprawiedliwionego założenia, że ustawodawca definitywnie uregulował ich sytuację prawną poczynając od 1 lipca 2008 r. oraz że nie będzie zmieniał przyjętych rozwiązań, zwłaszcza jeśli nie skłaniają do tego żadne nowe, nadzwyczajne okoliczności. Mianowanie sędziego na wyższe stanowisko w ramach tzw. awansu poziomego nie spowoduje wyłącznie przyznania prestiżowego tytułu, lecz również otwiera drogę do uzyskania w przyszłości kolejnych dwóch stawek awansowych, których utraty kwestionowana ustawa z dnia 8 października 2008 r. w żaden sposób nie rekompensuje kolejnymi stawkami awansowymi dla sędziów, którzy mają być pozbawieni awansu poziomego.

     5. Przyjęta przez Sejm ustawa z 8 października 2008 r. pozostaje w sprzeczności z dezyderatem Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka z dnia 23 lipca 2008 r. W dokumencie tym uznano obecny poziom wynagrodzeń sędziów za niezgodny z Konstytucją RP i postulowano ich wzrost. Do tej pory nie została uchwalona przez Parlament, ani nawet zaakceptowana przez rząd,  zmiana systemu wynagradzania sędziów, istotnie podwyższająca poziom ich wynagrodzeń, odbiera się natomiast sędziom możliwość ubiegania się o awans poziomy. Rządowa zapowiedź incydentalnej podwyżki o 1.000 zł brutto od 2009 r., jeśli nawet zostanie zrealizowana, to co najwyżej zrekompensuje realny spadek wartości wynagrodzeń spowodowany inflacją w ostatnich 2-3 latach.

     Zdaniem sędziów, chaotyczne i niekonsekwentne zmiany legislacyjne  osłabiają funkcjonowanie władzy sądowniczej oraz zaufanie do Państwa i poczucie stabilności wśród sędziów jako grupy zawodowej wymagającej szczególnych gwarancji w tym zakresie. Na powyższy aspekt zwróciła także uwagę Krajowa Rada Sądownictwa, która negatywnie odniosła się do przegłosowanej przez Sejm zmiany przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych, podkreślając w oświadczeniu z dnia 9 października 2008 r., że "rozpoczęte postępowania w sprawie tzw. awansu poziomego winny zostać dokończone, albowiem wymaga tego zasada demokratycznego państwa prawnego, z której wynika reguła stanowienia prawa w sposób budujący w obywatelu zaufanie do państwa (...)". Ponadto KRS wytknęła, że zmianę przepisów posłowie przegłosowali bez opinii samorządu sędziowskiego, co "stanowić może podstawę do podważenia przez Trybunał Konstytucyjny prawidłowości procesu legislacyjnego".

     6. Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA zwraca również uwagę na konsekwencje poprawek wprowadzonych 30 października 2008 r. przez Senat RP w art. 4 pkt 3 uchwalonej przez Sejm ustawy. Z przyjętych zmian wynika, że rozpoczęte przed dniem wejścia ustawy z 8 października 2008 r. procedury ubiegania się o tzw. awanse poziome zostaną dokończone, a więc sędziowie, którzy pomyślnie przejdą procedurę awansową, zostaną powołani przez  Prezydenta RP na stanowiska sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym. Z tym samym jednak dniem, z mocy art. 4 pkt 1 ustawy, powołani sędziowie staną się znowu sędziami - odpowiednio - sądów rejonowych i sądów okręgowych. W istocie więc konstytucyjna prerogatywa Prezydenta, jaką jest powoływanie sędziów na stanowiska sędziowskie, nie wywoła żadnego skutku prawnego.

     Zdaniem zarządu SSP IUSTITIA,  pożądany i właściwy ład prawny może wprowadzić wyłącznie zupełnie nowa ustawa, systemowo porządkująca zasady awansu sędziów i ich wynagradzania stosownie do tego awansu, niepogarszająca przy tym warunków awansowania sędziów określonych w ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw.

     7. Przy uchwalaniu ustawy z dnia 8 października 2008 r. doszło do istotnego naruszenia procedury legislacyjnej. W sposób sprzeczny z treścią art. 119 ust. 1 Konstytucji RP i art. 37 ust. 2 i 3 Regulaminu Sejmu zaniechano bowiem przeprowadzenia pierwszego czytania projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu. Czytanie to przeprowadzono jedynie w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka na posiedzeniach w dniach 17 i 23 września 2008 r., chociaż przepisy prawne objęte tą regulacją dotyczą wynagrodzenia i awansu poziomego sędziów, należących do materii ustroju władzy sądowniczej. Należy zauważyć, że z mocy art. 37 ust. 2 Regulaminu Sejmu pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się obligatoryjnie w odniesieniu, między innymi,  do projektów ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych. Niewątpliwie tworzenie i znoszenie stanowisk sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym oraz sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym oznacza wprowadzenie nowych stanowisk w sądach, a zatem determinuje ich organizację. Zawarte w dziale II Prawa o ustroju sądów powszechnych zatytułowanym „Sędziowie" przepisy określające status sędziego  (rozdział 1 „Status sędziego"), jak i przepisy dotyczące jego praw i obowiązków (rozdział 2 „Prawa i obowiązki sędziów"), połączone z art. 178-181 Konstytucji, tworzą ustrojową zasadę odrębności pozycji sędziego, mającego wśród funkcjonariuszy państwowych status wyjątkowy. Identyczne stanowisko zaprezentował dr Ryszard Piotrowski z Uniwersytetu Warszawskiego: "Jeżeli projekt ustawy dotyczy zasad zajmowania stanowisk sędziowskich, czyli awansowania sędziów, czy też, ogólnie biorąc, zasad wykonywania urzędu sędziego, to są to przepisy, które regulują ustrój sądownictwa, a więc jednej z władz publicznych" (Gazeta Prawna z 9 czerwca 2008 r.). Wprowadzenie nowych stanowisk w sądach nastąpiło w drodze trzech czytań plenarnych projektu ustawy, a zatem w wyniku prawidłowego procesu legislacyjnego, z uwzględnieniem konsultacji w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, a wcześniej konsultacji ze środowiskiem sędziowskim. Tymczasem ustawa uchylająca je została przyjęta z całkowitym pominięciem tej procedury, co oznacza istotne naruszenie przepisów proceduralnych. 

     Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zwracał uwagę, że władza ustawodawcza parlamentu i związane z nią uprawnienia innych podmiotów realizują się za pomocą sformalizowanej procedury ustawodawczej, składającej się z poszczególnych stadiów (faz), w ramach których poszczególnym uczestnikom tego procesu przysługuje prawo podejmowania określonych działań mających wpływ na treść lub formę ustawy. W toku procesu ustawodawczego każde z tych działań (czynności) posiada określony cel, a skorzystanie z niego wywołuje określone konsekwencje prawne. Posłużenie się jakąś czynnością niezgodnie z jej przeznaczeniem, czy też w niewłaściwej fazie procesu ustawodawczego, zniweczyć może podstawowe wartości tkwiące w parlamentarnym sposobie tworzenia prawa (zob. orzeczenie TK z 23 listopada 1993 r., K 5/93, OTK z 1993 r., cz. II, poz. 39, s. 389 oraz wyroki: z 24 czerwca 2002 r., K 14/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 45; z 7 lipca 2003 r., SK 38/01, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 61).

     W świetle powyższego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego podnieść należy, że po raz kolejny w odniesieniu do procesu legislacyjnego nowelizacji ustawy regulującej ustrój sądów, doszło do naruszenia Konstytucji, a w szczególności art. 119 ust. 1, albowiem trudno w tych okolicznościach przyjąć, że pierwsze czytanie projektu tej ustawy odbyło się, skoro pominięto uczestnictwo wszystkich posłów niewchodzących w skład Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

     Wszystkie powyższe okoliczności skłoniły zarząd Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA do zajęcia przedstawionego stanowiska.  

 

Komunikaty

Media