Opinia Zarządu SSP Iustitia w sprawie założeń ustawy o kontroli nad służbami specjalnymi Fundacji Panoptykon

Opinia

Zarządu SSP Iustitia

w sprawie założeń ustawy o kontroli nad służbami specjalnymi Fundacji Panoptykon

Założenia ustawy o kontroli nad służbami specjalnymi przygotowane przez Fundację Panoptykon opierają się na raporcie „Osiodłać Pegaza. Przestrzeganie praw obywatelskich w działalności służb specjalnych – założenia reformy” przygotowanym przez zespół ekspertów (praktyków i teoretyków) powołany przez Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Adama Bodnara.

’Ustawa ma w sposób kompleksowy uregulować działalność służb specjalnych (a także policji w zakresie działań operacyjnych) w kontekście przestrzegania praw obywatelskich.

Za najważniejsze rozwiązania planowanej regulacji uznać należy obowiązek informowania obywatela przez służbę o działaniach operacyjnych podejmowanych wobec niego i ustanowienie niezależnego organu kontrolującego czynności operacyjno-rozpoznawcze wykonywane przez policję i służby specjalne.

Wprowadzenie obowiązku informowania osoby wobec której podejmowana była kontrola operacyjna służyć będzie eliminowaniu potencjalnych nadużyć ze strony służb, a osobie objętej taką kontrolą operacyjną da możliwość reakcji w razie naruszenia jej praw. Pozytywnie należy ocenić ustanowienie bezpiecznika w postaci możliwości – w szczególnych przypadkach – odroczenia realizacji obowiązku informowania osoby objętej kontrolą operacyjną (zagrożenie bezpieczeństwa państwa, zagrożenie życia i zdrowia funkcjonariuszy) na wniosek służby i oddanie decyzji w tej wrażliwej i doniosłej kwestii niezawisłemu sądowi.

Dobrym rozwiązaniem jest projekt powołania w pełni niezależnego kolegialnego organu nadzorującego służby specjalne i policję w zakresie wykonywanych przez te instytucje czynności operacyjno-rozpoznawczych. Wysokie wymogi przewidziane dla członków tego organu i wybór przez Sejm za zgodą Senatu przy jednoczesnym ścisłym określeniu podmiotów mogących zgłaszać kandydatów do tego organu (Prezydent RP. Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich) dają gwarancję, że do organu nadzorującego służby zostaną wybrane osoby z wysokimi kwalifikacjami. Jednoznacznie pozytywnie należy ocenić wymóg, aby na czele organu stał sędzia z co najmniej 10 – letnim doświadczeniem w orzekaniu w sprawach karnych. Regulacja taka powinna zawierać gwarancję powrotu sędziego na jego urząd po zakończeniu pracy w organie nadzorującym.

Szeroki zakres uprawnień i mocne gwarancje niezależności organu sprawią, że kontrola działania służb i policji będzie miała charakter realny a nie fasadowy. Dotychczasowy model kontroli nad służbami specjalnymi ocenić należy jako nieefektywny.

Sejmowa Komisja ds Służb Specjalnych, RPO, NIK nie miały skutecznych narzędzi uzyskania pełnego wglądu w pracę operacyjną służb i policji. Kontrola ze strony Ministra Koordynatora ds Służb Specjalnych i Kolegium ds Służb Specjalnych miała charakter iluzoryczny z uwagi na polityczny charakter tych organów.

Za korzystne dla poprawy efektywności i rzetelności rozpoznawania wniosków o zarządzenie kontroli operacyjnej należy uznać postulat zmiany właściwości sądów. Sytuacja obecna, gdy zdecydowaną większość wniosków rozpoznaje Sad Okręgowy w Warszawie (wszystkie wnioski pochodzące od Szefa CBA, Szefa ABW i Komendanta CBŚP) nie służy pogłębionej analizie kierowanych do sądu wniosków. Rozdzielenie właściwości do rozpoznania wniosków według miejsca prowadzonych czynności (siedziba delegatur CBA i ABW, siedziba zarządów CBŚP) służyłoby racjonalizacji ilości wniosków rozpoznawanych przez jeden sąd i dawało by realne warunki sędziom orzekającym w takich sprawach na wnikliwe ich rozpoznanie.

Warszawa, 7 grudnia 2023 r.