Opinia Zarządu SSP Iustitia w sprawie projektu ustawy – Kodeks pracy operacyjnej

Opinia

Zarządu SSP Iustitia

w sprawie projektu ustawy – Kodeks pracy operacyjnej

Projekt ustawy – Kodeks pracy operacyjnej po raz pierwszy reguluje w sposób całościowy pracę operacyjną zarówno służb specjalnych jak i służb o charakterze policyjnym.

Projekt zawiera definicję nie tylko samej pracy operacyjnej (art. 3) ale także kompletny wykaz metod pracy operacyjnej. (art. 14). Zamieszczenie w ustawie zamkniętego wykazu precyzyjnie opisanych metod pracy operacyjnej oznacza, że tylko tak zdefiniowane metody są dopuszczalne i dozwolone przez prawo.

Za istotną wartość projektu należy uznać oparcie go na zasadzie legalizmu i kontrolnej roli sądu w przypadkach istotnego ingerowania czynności wykonywanych w ramach pracy operacyjnej w prawa i wolności obywatelskie. Artykuł 6 Kodeksu wymienia dziewięć zasad według których prowadzona jest praca operacyjna Co szczególnie ważne, na pierwszym miejscu wskazana jest zasada legalizmu (a więc obowiązku ścisłego przestrzegania Konstytucji, ustaw i innych aktów normatywnych), a następnie zasada obiektywizmu (a więc obowiązku zbierania informacji świadczących zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść osób, wobec których są podejmowane czynności operacyjne).

Zupełnie nową instytucją w polskim porządku prawnym regulującym działania policji i innych służb powołanych do ochrony porządku publicznego i bezpieczeństwa państwa jest wprowadzony przez projekt ustawy licencji na wykonywanie pracy operacyjnej. Uprawnienie to nadawałby funkcjonariuszowi szef służby. Uzyskanie licencji wiązałoby się z obowiązkiem odbycia przez funkcjonariusza specjalistycznego szkolenia. Tylko posiadający licencję funkcjonariusz mógłby przeprowadzać rozmowy operacyjne, wykonywać czynności związane ze wsparciem technicznym czy przeprowadzać rozmowy werbunkowe. Także działania pod przykryciem dopuszczalne byłoby ze strony funkcjonariuszy legitymujących się licencją o jakiej mowa w art. 9 ust. 1 ustawy.

Kodeks pracy operacyjnej doprecyzowuje wymogi dla wniosku szefa danej służby kierowanego do sądu o zarządzenie kontroli operacyjnej.

Z punktu widzenia zapewnienia rzeczywistej i efektywnej kontrolnej roli sądu przy rozpoznawaniu wniosków o zarządzenie kontroli operacyjnej pozytywnie należy ocenić nałożone na szefa służby nowe (dotychczas niewymagane prawem) obowiązki takie jak:

• wskazanie czy kontrola operacyjna będzie stosowana wobec osoby podejrzanej lub oskarżonej, wraz z informacjami o toczącym się postępowaniu przygotowawczym;
• charakterystykę, w tym opis funkcjonalności, planowanego do wykorzystania środka technicznego;
• w przypadku kontroli operacyjnej polegającej na uzyskiwaniu i utrwalaniu obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne zawarcie informacji, czy instalacja urządzeń techniki specjalnej będzie wymagała niejawnego wejścia do pomieszczeń lub środków transportu chronionych mirem domowym.

Określony w art. 22 § 5 pkt 7 Kodeksu wymóg zawarcia we wniosku o zarządzenie kontroli operacyjnej charakterystyki (w tym opis funkcjonalności) planowanego do wykorzystania środka technicznego zapobiegnie możliwości wyłudzania przez policję lub służbę zgody sądu na kontrolę operacyjną przy użyciu nieznanych sądowi czy wręcz ukrytych przed nim środkiem techniki specjalnej. Innymi słowy mówiąc sąd, do którego skierowany będzie wniosek o zarządzenie kontroli operacyjnej będzie musiał być dokładnie poinformowany w jaki sposób, przy użyciu jakich środków technicznych kontrola operacyjna ma być prowadzona.

Projekt zrywa z zawartym w ustawach regulujących dotychczas tematykę kontroli operacyjnej (ustawa o policji, o ABW, o CBA i in) faktycznym brakiem ograniczenia czasowego stosowania kontroli operacyjnej, która mogłaby być wielokrotnie przedłużana. W art. 22 § 7 Kodeksu pracy operacyjnej jednoznacznie określono, że kontrola operacyjna może być stosowana maksymalnie przez okres 12 miesięcy.

Kodeks pracy operacyjnej uchyla wprowadzoną, obowiązującą od dnia 15.04.2016 roku, nowelizacją Kodeksu postępowania karnego, zasadę, że to prokurator decyduje (bez udziału sądu) o wykorzystaniu procesowym dowodów wskazujących na popełnienie przestępstwa przez osobę objętą kontrolą operacyjną (ale innego niż wskazanego we wniosku) bądź przez inną (niż objęta kontrolą operacyjną) osobę. Zgodnie z brzmieniem art. 22 § 17 projektu decydować o takim wykorzystaniu dowodów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej będzie sąd na wniosek prokuratora. Co istotne zgoda na wykorzystanie takich dowodów może być podjęta tylko w odniesieniu do przestępstw, co do których można zarządzić kontrolę operacyjną.

Z punktu widzenia praw i wolności obywatelskich pozytywnie należy ocenić również wprowadzoną przez Kodeks pracy operacyjnej zasadę informowania osoby objętej kontrolą operacyjną.(art. 56 ust. 1). Osoba wobec której stosowano kontrolę operacyjną będzie miała prawo złożenia skargi do sądu okręgowego który zarządził taką kontrolę na jej zasadność lub sposób przeprowadzenia. Do kompetencji sądu projekt oddaje możliwość zarządzenia na okres 5 lat utrzymania w tajemnicy informacji o stosowaniu kontroli operacyjnej na okres nie dłuższy niż 5 lat, jeżeli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, dobro toczącego się postępowania przygotowawczego oraz życie lub zdrowie osób niejawnie udzielających pomocy. (art. 22 § 32)

Równie pozytywnie ocenić należy wprowadzenie wymogu uzyskania uprzedniej sądu na zastosowanie określonych, najbardziej ingerujących w prawa i wolności obywatelskie, metod pracy operacyjnej takich jak:

• kontrolowana prowokacja (art. 23 § 3)
• przesyłka niejawnie nadzorowana (art. 24 § 2)
• pozorowana działalność przestępcza (art. 25 § 2)
• niejawna ingerencja (art. 26 § 2)

O ile pozorowana działalność przestępcza i niejawna ingerencja to zupełnie nowe metody pracy operacyjnej o tyle dotychczas obowiązujące przepisy ustaw o policji, CBA, ABW i innych służb przewidywały zbliżone do kontrolowanej prowokacji i przesyłki niejawnie nadzorowanej – zakup kontrolowany i niejawne nadzorowanie, przy czym obie te formy pracy operacyjnej nie wymagały zgody sądu. Zmianę w tym zakresie należy ocenić jednoznacznie pozytywnie.

Projekt zawiera szereg przepisów, dotychczas nieobecnych w aktach normatywnych rangi ustawy, określających precyzyjnie sposób dokumentowania pracy operacyjnej.

Kodeks pracy operacyjnej wprowadza także zupełnie nowe typy przestępstw. Wskazać tu należy między innymi na przekraczanie uprawnień lub nie dopełnianie obowiązku (przy prowadzeniu czynności operacyjnych) i narusza praw i wolności obywatelskich lub dóbr osobistych lub majątkowych osoby fizycznej lub prawnej (art. 64)

Za fundamentalny w zakresie gwarancji przestrzegania praw i wolności jednostki uznać należy zawarty w art. 63 § 1 zakaz prowadzenia czynności operacyjnych, których skutkiem może być popełnienie przestępstwa przez funkcjonariusza, żołnierza, pracownika lub współdziałającą osobę.

Projekt ustawy – Kodeks pracy operacyjnej porządkuje skomplikowaną i dotychczas nieuregulowaną ustawowo tematykę pracy operacyjnej. Wzmacnia w istotny sposób kontrolną rolę sądu wobec służb stosujących pracę operacyjną. Projekt odwołując się do zasady legalizmu, wprowadzając dokładne prawa i obowiązki służb, a także wprowadzając obowiązek informowania obywatela o stosowanej wobec niego kontroli operacyjnej (z zapewnieniem prawa do zaskarżenia faktu stosowania kontroli i sposobu jej przeprowadzenia) wzmacnia ochronę praw i wolności jednostki.

Uwzględniając powyższe uznać należy, że Kodeks pracy operacyjnej porządkując w sposób całościowy w sposób skomplikowaną materię pracy operacyjnej we właściwy sposób wyważa proporcje pomiędzy niezbędną efektywnością służb powołanych do czuwania nad przestrzeganiem porządku i bezpieczeństwa publicznego, a koniecznością zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności obywatelskich.

Wzmocnienie roli sądu i poddanie jego decyzji wykorzystania dowodów pozyskanych w toku kontroli operacyjnej jest bezsprzecznie krokiem w dobrą stronę.

.

Warszawa, 7 grudnia 2023 r.